Czy wypadki zawsze są zdarzeniami losowymi?

Wypadki nie zawsze są zdarzeniami czysto losowymi. Wiele z nich można przewidzieć, a tym samym zapobiec im.
Większość wypadków wśród dzieci i młodzieży ma miejsce w domu, na terenach zabaw, w drodze do i ze szkoły oraz na terenie szkoły. Ich przyczyn można dopatrywać się w zaniedbaniu i braku odpowiedniej opieki ze strony osób dorosłych. Występowanie wypadków łączy się także z ograniczeniem funkcji opiekuńczo – wychowawczej pracujących zawodowo rodziców, przebywających przez wiele godzin poza domem. Dziecko pozostawione w tym czasie bez opieki jest narażone na większe ryzyko powstania urazu.
Niektóre badania wskazują na zwiększone ryzyko wypadków u dzieci i młodzieży oglądających filmy wideo i grających w gry komputerowe powyżej 10 godzin tygodniowo. Ma to związek z wpływem oglądania filmów i gier komputerowych na psychikę dziecka, jego poczucie rzeczywistości i zagrożeń. Młody człowiek oglądając zjawiska przemocy może uważać je za coś normalnego, a przeżywanie wirtualnego świata może zaburzać jego poczucie zagrożeń w życiu codziennym.
Do powstania wypadku może przyczynić się także niedostateczność warunków, w których przebywają dzieci w przedszkolach, szkole, w domu czy na podwórku (nieodpowiednie posadzki, meble, zabawki, pomoce naukowe z ostrymi krawędziami).

Jakie są najczęstsze okoliczności wypadków?

Najczęstszą przyczyną obrażeń ciała u dzieci do 3 roku życia są upadki
z wysokości. Natomiast u dzieci powyżej 3 lat dominują wypadki komunikacyjne. Wśród nich przeważają potrącenia pieszego przez samochód, wypadki rowerowe, a następnie bierne uczestnictwo jako pasażera pojazdu biorącego udział w kolizji.
Drugim miejscem pod względem częstości występowania wypadków są miejsca związane z zabawą i aktywnością ruchową dziecka: podwórka, place zabaw, boiska. Kolejnym jest dom. Wśród przyczyn nieszczęśliwych zdarzeń na terenach zabaw można wymienić potrącenia, poślizgnięcia, zderzenie z kolegą, upadki z przyrządów zabawowych, uderzenia huśtawką, zakleszczenie palca w łańcuchu huśtawki, skaleczenie o wystające, ostre części metalowych czy drewnianych konstrukcji, wadliwą budowę i nienależytą konserwację urządzeń do zabaw.
Urazy, którym dzieci ulegają w środowisku domowym powstają najczęściej
w wyniku upadków z wysokości, uderzenia o twarde przedmioty. Są zadane spadającym bądź ostrym przedmiotem. Są to także oparzenia termiczne, chemiczne, porażenia prądem elektrycznym.
Oparzenia termiczne dotyczą głównie dzieci młodszych, do 4 roku życia. Najczęściej są to oparzenia wrzątkiem, poprzez ściągnięcie na siebie naczynia z gorącym płynem pozostawionego w zasięgu ręki dziecka. Winna jest temu na ogół beztroska opiekunów niezważających na fakt naturalnej, nadmiernej ruchliwości oraz braku krytycyzmu małego dziecka wobec zagrożenia.
Wśród dzieci i młodzieży w wieku szkolnym znaczna ilość urazów doznawana jest w czasie treningu lub zajęć sportowych (upadek, uderzenie piłką, kopnięcie).
Wraz z wiekiem zwiększa się odsetek urazów związanych z pobiciem i zamierzonym uderzeniem.
Do urazów dochodzi również w wyniku pokąsania przez zwierzęta, zwłaszcza psy. Często są to psy hodowane w domu poszkodowanego dziecka albo mu znane. Tu podobnie jak w przypadku innych urazów doznanych w gospodarstwie domowym, zazwyczaj dzieci nie są otoczone właściwą opieką ze strony dorosłych.

Jakie skutki niesie za sobą uraz doznany przez dziecko?

Każdy uraz jest ogromnym zagrożeniem dla zdrowia i życia dziecka. Powoduje mniejsze lub większe ograniczenie sprawności fizycznej. Uraz trwający kilka sekund skutkuje nieraz kilkutygodniowym lub dłuższym powrotem do prawidłowego stanu zdrowia. Część dzieci pozostaje trwale niepełnosprawna. Trwałe kalectwo zaistniałe na skutek wypadku częstokroć uzależnia dziecko na całe życie od pomocy osób drugich.
Prócz ograniczeń fizycznych uraz może wywoływać zaburzenia natury psychicznej, wymagające odpowiedniego postępowania terapeutycznego.

Najczęstszymi obrażeniami ciała powstającymi na skutek wypadków u dzieci
i młodzieży szkolnej są: złamania kości, zwichnięcia i skręcenia stawów, urazy głowy, rany zewnętrzne, stłuczenia i zmiażdżenia tkanek. Rzadziej występują urazy wewnętrzne, oparzenia, zatrucia, amputacje części ciała.

Obrażenia części twarzowej mogą doprowadzić, mimo prawidłowego leczenia do powstania szpecących blizn, niedorozwoju żuchwy, braków w uzębieniu, nieprawidłowości zgryzowych. Leczenie tych zaburzeń jest często długotrwałe, a konsekwencje mogą mieć negatywny wpływ na dalszy rozwój psychiczny dzieci i młodzieży.
Poważne obrażenia głowy niosą za sobą konsekwencje oddalone w czasie od momentu wypadku. To m.in. padaczka pourazowa wczesna, pojawiająca się od tygodnia do 6 miesięcy po urazie, jak i późna, powyżej 6 miesięcy po urazie. Może także wystąpić zespół pourazowy, na który składają się: bóle głowy, zmiany psychiczne, zaburzenia snu, napady padaczkowe lub padaczkopodobne. U części dzieci po urazach czaszkowo-mózgowych stwierdza się ociężałość umysłową bądź upośledzenie.
Dość często u dzieci, które doznały poważnego urazu mózgu występują zaburzenia zachowania i problemy w sferze emocjonalno – społecznej. Przejawiają się one m.in. niepokojem ruchowym, infantylnością, skłonnością do wybuchów gniewu i złości lub obniżeniem nastroju i lękami. Do zaburzeń tych dołączają trudności w nauce związane z szybką męczliwością psychiczną, zaburzeniami koncentracji i zapamiętywania, a u niektórych dzieci także z pourazowymi zaburzeniami mowy.
Poważnym problemem są również skutki wypadków związanych z przebywaniem nad wodą. Są to zgony z powodu utonięć oraz złamania kręgosłupa, w efekcie niefortunnych skoków na głowę do wody, powodujące trwałą niepełnosprawność.

W jaki sposób można zapobiec nieszczęśliwym wypadkom?

Ryzyko wystąpienia wypadków u dzieci i młodzieży może być zredukowane poprzez podjęcie działań profilaktycznych. Rodzice i opiekunowie powinni być zorientowani, jakie wypadki zdarzają się u dzieci w poszczególnych grupach wiekowych i w jaki sposób można im zapobiegać.

U niemowląt i małych dzieci zapewnienie odpowiedniej opieki daje duże szanse na uniknięcie wypadków!

• Upadkom z wysokości można zapobiec nie zostawiając dziecka bez opieki na stole do przewijania, w wysokim krzesełku, regulując wysokość i zamknięcie łóżeczka, zabezpieczając dostęp do okien i schodów.

• Zadławieniom i uduszeniom można przeciwdziałać kładąc niemowlę na plecach na twardym materacu, unikając zabawek dających włożyć się w całości do ust, nie dając do zabawy drobnych przedmiotów np. monet, unikając zakładania niemowlętom na szyję korali, naszyjników, sznurków. Należy też zwrócić uwagę na możliwość aspiracji drobnych cząstek pokarmowych. Plastikowe torby, balony nie powinny znajdować się w zasięgu rąk dziecka.

• Oparzeniom termicznym zapobiec można poprzez zwracanie uwagi na warunki przebywania dziecka w kuchni, odsuwanie uchwytów naczyń z zasięgu rąk dziecka, unikanie noszenia na rękach dziecka i gorących płynów, regulowanie temperatury wody w kranie, zabezpieczenie dostępu do pieca, kominka.

• Wiele wypadków zdarza się, gdy dziecko zdobywa nowe umiejętności np. chodzenie, otwieranie drzwi, szuflad, co powinno zmusić opiekunów do odpowiedniego zabezpieczenia szklanych drzwi, segmentów meblowych, ostrych kantów mebli, gniazdek elektrycznych, ograniczenia dostępu do ostrych narzędzi. Meble nie powinny stać bezpośrednio pod oknem, regały i szafki stojące można przykręcić do ściany. Duże powierzchnie szklane należy zabezpieczyć folią lub kolorowymi naklejkami, gniazdka elektryczne specjalnymi zatyczkami, wyjście na schody barierkami.

U dzieci starszych i młodzieży ryzyko doznania urazu można zmniejszyć poprzez kształtowanie umiejętności bezpiecznego zachowania i przewidywania zagrożeń.

• Ryzyko urazów spowodowanych upadkami i zaistniałych w czasie zajęć sportowych może być zmniejszone poprzez wykonanie rozgrzewki, trenowanie pod nadzorem instruktora, dostosowanie rodzaju i ilości ćwiczeń do wydolności i umiejętności dziecka, stosowanie zabezpieczeń (kaski, ochraniacze na stawy). Większość dzieci chętniej zakłada kaski ochronne wtedy, gdy towarzyszące im osoby dorosłe również ich używają. Wyrobienie nawyku noszenia kasku od pierwszej jazdy na rowerze, daje duże prawdopodobieństwo ich użytkowania przez całe dzieciństwo.
Stosowanie kasków ochronnych ma również znaczenie w zapobieganiu skutkom urazów głowy w takich dyscyplinach sportowych jak: narciarstwo, snowboard, jazda konna, jazda na deskorolce .
Do jazdy na rowerze dla dziecka należy wybrać miejsce bezpieczne, zlokalizowane z dala od ruchu ulicznego.

• Ryzyko utonięcia może zostać ograniczone poprzez rozwijanie umiejętności pływania, radzenia sobie w wodzie, pływanie w wyznaczonych, strzeżonych miejscach, nadzór osób dorosłych, używanie kamizelek ratunkowych podczas przebywania na jednostkach pływających. Należy również zwrócić uwagę na możliwość utonięcia pod lodem, a także na skutki niefortunnych skoków na głowę.

• Oparzeniom elektrycznym i zatruciom można zapobiec przechowując chemikalia i leki w oryginalnych opakowaniach, w miejscu niedostępnym dla dziecka, w zabezpieczonej apteczce (np. wisząca szafka zamknięta na klucz niedostępny dla dziecka), zabezpieczając gniazdka zatyczkami i przewody elektryczne, uświadamiając starsze dzieci, jakie mogą być skutki porażenia prądem elektrycznym, zwłaszcza wysokiego napięcia.

• Ważne jest również uświadamianie dzieci w zakresie bezpiecznego kontaktu ze zwierzętami. Zwłaszcza edukacja na temat zachowań psów, odróżniania psa przyjaźnie nastawionego od stanowiącego zagrożenie oraz zachowania się w czasie ataku.

• Ryzyko urazów spowodowanych wypadkami komunikacyjnymi, w których dziecko uczestniczy jako pasażer może zostać zmniejszone przez używanie pasów bezpieczeństwa oraz przewożenie dzieci na tylnym siedzeniu samochodu. Niemowlęta i małe dzieci należy przewozić w dostosowanych do wagi i wieku dziecka fotelikach. Starsze powinny korzystać z siedzisk podwyższających, co poprawia pozycję pasów bezpieczeństwa, a tym samym zapewnia prawidłowe ich działanie.

• Potrąceniom przez samochód można zapobiec ucząc dzieci właściwego zachowania się w ruchu drogowym: poznawanie zasad bezpiecznego przechodzenia przez jezdnię, uświadomienie zagrożeń istniejących na drodze, korzystanie z pobocza w przypadku braku chodnika. Do bezpieczeństwa dzieci na drogach może się przyczynić oznakowanie tornistrów, ubrań odblaskowymi elementami. Przed rozpoczęciem nauki w szkole należy przejść z dzieckiem drogę do szkoły zwracając uwagę na potencjalne niebezpieczeństwa.

• Do urazów powstałych na skutek pobić, bójek prowadzą często konflikty między rówieśnikami. W przeciwdziałaniu tego typu zdarzeniom pomóc może zainteresowanie rodziców problemami dziecka, rozmowa, podjęcie wraz z nauczycielami bądź pedagogiem działań rozładowujących napięcie i zapobiegających agresji.

Jaką rolę w zapobieganiu wypadkom pełni szkoła?

Duże znaczenia w zapobieganiu wypadkom ma edukowanie w ramach szkolnego programu nauczania dzieci i młodzieży, w zakresie umiejętności oceny ryzyka i bezpiecznych zachowań. Uświadamianie dzieci o grożących niebezpieczeństwach i edukacja może polegać na realizowaniu programu poświęconego tematyce zapobiegania wypadkom i sposobu prawidłowego zachowania się na miejscu zdarzenia. Powinno ono obejmować już uczniów najmłodszych klas, aby byli przygotowani do rozpoznawania zagrożeń i radzenia sobie z nimi. Dzieci poprzez pogadanki, opowiadania, dyskusje, pokazy, zajęcia praktyczne, zabawy edukacyjne poznają m.in. przepisy i zasady bezpiecznego poruszania się w ruchu drogowym, zachowania się w miejscu wypadku, sposoby wzywania służb ratowniczych, nabywają umiejętności bezpiecznego zachowania się w różnych sytuacjach (np. atak psa), uczą się udzielania pierwszej pomocy.